Ciemna strona świąt Bożego Narodzenia. Przerażające postacie z bożonarodzeniowych legend

Boże Narodzenie kojarzy się bardzo pozytywnie, bowiem to czas, w którym wszyscy się radują w gronie rodziny i przyjaciół. Mało kto jest świadom tego, że w dawnych podaniach ludowych i mitach ze świętami kojarzone były również przerażające, wręcz odrażające stwory, które odwiedzały ludzi zamiast Świętego Mikołaja. O kim mowa?

Gdy myślimy o Bożym Narodzeniu, nasze wyobrażenia często skupiają się na migocących światełkach, ciepłych kolędach i radosnych spotkaniach rodzinnych. Jednak w cieniu tych jasnych obrazów, w tradycjach ludowych z różnych zakątków świata, kryją się postacie o znacznie mroczniejszym charakterze. Te tajemnicze i czasem przerażające istoty odgrywają swoją rolę w świątecznych opowieściach, przynosząc zupełnie inny wymiar do naszych wyobrażeń o świętach.

Od alpejskiego Krampusa, przez islandzką Grýlę, aż po włoską Befanę – te postacie reprezentują inne, często zapomniane aspekty Bożego Narodzenia. Wprowadzają elementy strachu, przestrogi i tajemnicy, które są równie ważne w świątecznym folklorze, jak radość i obdarowywanie prezentami. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tym mrocznym gościom świątecznych legend, odkrywając ich historie i znaczenie w kulturach, z których się wywodzą.

Krampus

Krampus to postać z alpejskiego folkloru. Przedstawiany jest jako półkozioł lub półdemon, co nadaje mu przerażający wygląd. Ma duże rogi, długie, widoczne kły i długi, czerwony język. Jego ciało pokryte jest ciemnym futrem, a nogi zakończone są kopytami. Często nosi łańcuchy i dzwony, które wydają złowieszcze dźwięki, zapowiadające jego nadejście, a także trzyma rózgę lub pęczek brzozowych gałązek.

Główną rolą Krampusa jest karanie niegrzecznych dzieci podczas sezonu świątecznego. W przeciwieństwie do Świętego Mikołaja, który nagradza grzeczne dzieci, on odwiedza te złe. Według legendy może on porywać nieposłuszne dzieci do swojego mieszkania w piekle, gdzie czeka je kara.

W niektórych regionach alpejskich istnieje tradycja „Krampuslauf” (bieg Krampusa), kiedy ludzie przebierają się za Krampusa i przechodzą ulicami, by straszyć i bawić mieszkańców, przypominając o konsekwencjach niegrzeczności. Ta tradycja ma na celu zachowanie ludowego dziedzictwa i przypomnienie o starszych, bardziej surowych aspektach świątecznych obchodów.

Raczej nikt nie chciałby spotkać go na swojej drodze…

Grýla

Grýla jest opisywana jako olbrzymia i groźna postać. Ma ona duże, wystające oczy, długie, szorstkie włosy, i bywa często przedstawiana z garbatym plecami. Jej ogólny wygląd jest dziki i niechlujny, a jej twarz wyraża surowość i grozę. Jest to postać, która budzi strach, szczególnie wśród dzieci.

Postać Grýli pojawiła się w islandzkich źródłach pisanych już w średniowieczu, ale jej dokładne pochodzenie jest trudne do ustalenia. Pierwotnie mogła być symbolem zimy lub postacią z mitologii nordyckiej. Z czasem jej historia ewoluowała i zyskała nowe znaczenia.

Grýla zaczęła być utożsamiana z Bożym Narodzeniem w późniejszym okresie. Stała się częścią świątecznych tradycji na Islandii, gdzie jej obecność służyła jako przestroga dla dzieci, aby były grzeczne. Z czasem, trollica i jej liczne dzieci (Yule Lads) stały się nieodłącznymi elementami islandzkich świąt Bożego Narodzenia.

Według legendy Grýla wychodzi ze swojej górskiej jaskini podczas świąt Bożego Narodzenia, by polować na niegrzeczne dzieci. Zabiera je ze sobą, aby ugotować z nich zupę. Jest to oczywiście element straszak, mający na celu zachęcenie dzieci do dobrego zachowania, choć mówi się, że nigdy nie zaznała głodu.

Yule Lads

Legenda o Yule Lads ma swoje korzenie w dawnych wierzeniach islandzkich. Początkowo byli oni przedstawiani jako bardziej przerażające istoty, ale z czasem ich wizerunek uległ złagodzeniu, stając się bardziej figlarnymi postaciami.

Yule Lads to grupa trzynastu braci, którzy są synami olbrzymki Grýli i jej męża Leppalúðiego. Według tradycji każdy z braci odwiedza dzieci w ciągu trzynastu dni przed Bożym Narodzeniem, zaczynając od 12 grudnia, a kończąc w Wigilię. Każdy z nich ma swoje imię i charakterystyczne zachowanie.

1. Stekkjastaur (Gimpy) – próbuje doić owce.
2. Giljagaur (Gully Gawk) – kradnie piankę z mleka.
3. Stúfur (Stubby) – kradnie garnki, aby zjeść resztki.
4. Þvörusleikir (Spoon-Licker) – liże drewniane łyżki.
5. Pottaskefill (Pot-Scraper) – skrobie niespożyte jedzenie z garnków.
6. Askasleikir (Bowl-Licker) – ukrywa się pod łóżkami i kradnie misy z jedzeniem.
7. Hurðaskellir (Door-Slammer) – robi hałas, trzaskając drzwiami.
8. Skyrgámur (Skyr-Gobbler) – ma słabość do islandzkiego jogurtu, skyr.
9. Bjúgnakrækir (Sausage-Swiper) – kradnie kiełbasy.
10. Gluggagægir (Window-Peeper) – podgląda przez okna w poszukiwaniu rzeczy do skradzenia.
11. Gáttaþefur (Doorway-Sniffer) – ma duży nos i wącha przez drzwi, szukając laufabrauð (tradycyjnego islandzkiego chleba).
12. Ketkrókur (Meat-Hook) – używa haka, aby kraść mięso.
13. Kertasníkir (Candle-Stealer) – kradnie świeczki, które dawniej były drogocennym dobrem.

Yule Lads stali się integralną częścią islandzkich obchodów Bożego Narodzenia, przynosząc dzieciom prezenty lub psikusy, w zależności od ich zachowania. Każdy z braci reprezentuje różne aspekty sezonu świątecznego, od figlarnych psot po radosne obdarowywanie, co czyni tę tradycję unikalną i kolorową częścią islandzkich świąt.

Befana

Chociaż Befana jest bardziej związana z Epifanią niż z Bożym Narodzeniem, jej rola jako obdarowującej prezenty sprawia, że jest częścią szerszej świątecznej tradycji we Włoszech. Legenda mówi, że Trzej Królowie zaprosili ją do dołączenia do nich w podróży do Betlejem, ale odmówiła. Zdała sobie sprawę ze swojego błędu i wyruszyła z prezentami, ale nigdy nie znalazła Dzieciątka Jezus. Od tego czasu Befana odwiedza wszystkie dzieci, dając im prezenty, w nadziei znalezienia Jezusa.

Legenda o Befanie wywodzi się z włoskiego folkloru i jest ściśle związana z obchodami Epifanii, czyli Święta Trzech Króli, które przypada na 6 stycznia. Często przedstawiana jako starsza kobieta, ubrana w rozerwaną suknię i szal, z workiem prezentów przerzuconym przez plecy. Lata na miotle, co jest charakterystyczne dla wizerunku czarownicy. Ma przyjazne, choć zmęczone rysy twarzy i często nosi czapkę.

Według legendy Befana odwiedza domy we Włoszech w nocy z 5 na 6 stycznia, przynosząc prezenty dla grzecznych dzieci i węgiel (lub cukierki przypominające węgiel) dla tych niegrzecznych. Wchodzi do domów przez komin, a jej obecność symbolizuje zakończenie świątecznego sezonu.

Perchta

Perchta lub Frau Perchta pierwotnie była prawdopodobnie boginią lub duchem w mitologii germańskiej i słowiańskiej, związaną z zimowym przesileniem i płodnością. Z biegiem czasu jej postać przekształciła się w bardziej ludową i zaczęła odgrywać rolę w chrześcijańskich obchodach świąt.

Perchta jest często przedstawiana jako postać o dwóch obliczach – jedno piękne i łagodne, a drugie straszne i demoniczne. Jej piękna strona symbolizuje nagrodę dla dobrych i pracowitych, natomiast straszna – karę dla leniwych i niegrzecznych. Często nosi tradycyjny alpejski strój i może być przedstawiana z wrzecionem.

Według legendy Perchta w okresie Dwunastu Nocy (między Bożym Narodzeniem a Świętem Trzech Króli) odwiedza domy, by sprawdzić, czy domownicy są pracowici i czy zachowują tradycje świąteczne. Nagradza dobrych i pilnych, przynosząc im szczęście i dobrobyt, natomiast kara niegrzecznych i leniwych. W niektórych opowieściach mówi się, że może ona nawet wyciągać wnętrzności z niesfornych ludzi i zastępować je słomą.\

Perchta jest ściśle związana z tradycjami Bożego Narodzenia w regionach alpejskich, szczególnie w Austrii i południowych Niemczech. Jej obecność podczas świąt przypomina o znaczeniu zachowania tradycji, pracy i moralności. Jest ona jedną z wielu postaci, które w ludowych wierzeniach odgrywają rolę zarówno strażnika tradycji, jak i egzekutora sprawiedliwości w okresie świątecznym.

Hans Trapp

Legenda o Hansie Trappie wywodzi się z regionu Alzacji i Lotaryngii we Francji i jest jedną z mroczniejszych opowieści związanych z Bożym Narodzeniem.

Hans Trapp jest postacią legendarną, często łączoną z rzeczywistą historyczną postacią – Hans von Trotha, niemieckim rycerzem żyjącym w XV wieku. Z czasem, jego historia uległa przekształceniu w lokalny folklor, stając się częścią świątecznych tradycji.

Hans Trapp jest często przedstawiany jako przerażająca i imponująca postać. Opisywany jest jako wysoki mężczyzna ubrany w czarne, poszarpane szaty, z brodą i długimi włosami. Jego wygląd ma na celu wzbudzenie strachu, szczególnie wśród dzieci.

Według legendy Hans Trapp towarzyszy Świętemu Mikołajowi, ale pełni zupełnie inną rolę. Jest on postacią karzącą, która straszy i przestrasza niegrzeczne dzieci. Jest uosobieniem surowej sprawiedliwości i ma służyć jako przestroga przed złym zachowaniem.

Podobnie jak Krampus czy Perchta, Trapp jest częścią świątecznych tradycji w niektórych regionach Europy, pełniąc rolę „anty-Mikołaja”. Jego postać jest używana do nauczania dzieci, że złe zachowanie ma konsekwencje, a święta Bożego Narodzenia są czasem, kiedy należy zachować się szczególnie dobrze.

Polskie mroczne legendy związane z Bożym Narodzeniem

W polskiej tradycji świątecznej mroczne legendy nie są tak powszechne jak w innych kulturach europejskich, takich jak alpejskie opowieści o Krampusie czy islandzka legenda o Grýli. Polskie święta Bożego Narodzenia zazwyczaj skupiają się na bardziej pozytywnych i rodzinnych aspektach świętowania, zgodnie z chrześcijańskimi tradycjami.